Οι διαταραχές του ύπνου
Όλοι κάποια φορά έχουμε γνωρίσει έστω και περιστασιακά τις διαταραχές του ύπνου. Ο ύπνος σαν βιολογική κατάσταση στάθηκε αντικείμενο έρευνας από τα πρώτα ιστορικά χρόνια. Μυθοποιήθηκε, ένας ολόκληρος θεός, ο Ορφέας, κανόνιζε τον ρυθμό και την ποιότητά του, θεωρήθηκε σαν “μισός θάνατος” και μέχρι πριν λίγες δεκαετίες αντιμετωπιζόταν σαν μια διακοπή του βιολογικού ρυθμού της ημέρας.
Σήμερα όμως γνωρίζουμε ότι ο ύπνος είναι κάτι πολύ περισσότερο από “σβήσιμο των φώτων στον εγκέφαλο”, όταν πέφτει το σκοτάδι.
Κατά τη διάρκεια του ύπνου η εγκεφαλική λειτουργία αυξάνει ποιοτικά περισσότερο και από αυτή της ημέρας. Αυτή την εγκεφαλική λειτουργία είμαστε σήμερα σε θέση να την μετρήσουμε και να διακρίνουμε ακόμη και διάφορες φάσεις κατά τη διάρκειά της, σπουδαιότερη των οποίων είναι αυτή που συνοδεύεται και από ελαφρές “τρομώδεις” κινήσεις των βλεφάρων (RAPID-EYE – MOVEMENT “REM”) και η οποία είναι η ονειρική φάση του ύπνου. Η REM περίοδος καλύπτει το 18 με 24% της συνολικής διάρκειας του ύπνου.
Ο ύπνος είναι η περίοδος του 24ώρου κατά την οποία γίνεται η ασυνείδητη επεξεργασία των εμπειριών της ημέρας και όχι μόνο. Ακόμη είναι η αναγκαία περίοδος για δημιουργία και εναποθήκευση ενέργειας σε αντίθεση με την περίοδο της ημέρας κατά την οποία καταναλώνουμε την ενέργεια αυτή. Είναι μία βιολογική ανάγκη. Η αλλαγή των νευροφυτικών λειτουργιών και η παραγωγή σωματικής αλλά και ψυχικής ενέργειας καθιστούν τον ύπνο απαραίτητο συμπλήρωμα της καθημερινής μας δραστηριότητας. Το πόσο σπουδαίο είναι ένας “ελαφρύς και ήρεμος ύπνος” το γνωρίζουν πολύ περισσότερο από τον κάθε ένα μας όλοι αυτοί οι φίλοι και γνωστοί μας ή οι συνάνθρωποί μας γενικότερα που πάσχουν από κάθε είδους διαταραχή του που συνολικά τους δίνουμε το όνομα “αϋπνίες”.
Αϋπνία, δηλαδή, σε οποιαδήποτε μορφή ανεπαρκής ύπνος σημαίνει:
– ελάττωση του ποσού ενεργητικότητας
– μειωμένη δημιουργία σωματικής και ψυχικής ενέργειας
– εύκολη κόπωση, σωματο-ψυχικής μορφής, κατά τη διάρκεια της ημέρας
– πρόκληση προβληματικών καταστάσεων, που με τη σειρά τους δημιουργούν λόγους για αϋπνία
– δημιουργία ενός “φαύλου κύκλου”, ο οποίος αυτό-τροφοδοτούμενος μπορεί να μεταπέσει σε χρόνια κατάσταση.
Κάθε αϋπνία όμως δεν είναι ίδια, ούτε έχει την ίδια αιτιολογία. Υπάρχουν διάφορες κατατάξεις των διαταραχών του ύπνου. Είναι αυτή που στηρίζεται στην αιτιολογία και την μορφή έκφρασης. Σύμφωνα με αυτά τα κριτήρια θα διαχωρίσουμε τις αϋπνίες.
1. Διαταραχές του ύπνου που οφείλονται σε αντικειμενικούς παράγοντες, δηλαδή σε:
α) παράγοντες του περιβάλλοντος
β) οργανικούς παράγοντες και
2. Διαταραχές του ύπνου λόγω ψυχολογικών αιτιών, οι οποίες εκφράζονται σαν:
I. λειτουργικές διαταραχές, και είναι:
α) δυσκολία στην υπναγωγό φάση “δεν μπορώ να κλείσω τα μάτια μου”
β) διακοπή του ύπνου κατά τη διάρκειά του και δυσκολία να ξανακοιμηθεί
γ) αδυναμία να ξυπνήσει το πρωί και τέλος
II. σε διαταραχές του ύπνου που οφείλονται σε ψυχικές παθήσεις.
Οι αϋπνίες που οφείλονται σε περιβαντολογικούς παράγοντες(π.χ. θόρυβος, υπερβολική ζέστη κλπ) είναι και οι πιο εύκολα αντιμετωπίσιμες, αφού προϋποθέτουν μόνο την διόρθωση των παραγόντων αυτών.
Οι οργανικοί παράγοντες που προκαλούν διαταραχές του ύπνου είναι μεταξύ άλλων επώδυνες καταστάσεις, διαταραχές του κυκλοφορικού, της πέψης ή άλλων οργάνων, της αναπνοής κλπ. Ακόμη θα πρέπει να υπενθυμίσουμε την υπερβολική κατανάλωση καφέ ή τσαγιού, ή τη λήψη διαφόρων φαρμάκων με διεργετική δράση ή παρενέργεια.
Φυσικά, συχνότερες και σπουδαιότερες είναι οι διαταραχές του ύπνου που οφείλονται σε ψυχολογικούς λόγους. Συχνά υπάρχει μία άμεση σχέση μεταξύ διαταραχών του ύπνου και συμβάντων στη ζωή του ατόμου με ιδιαίτερη επίπτωση στον ψυχισμό του. Τα πάντα αυτά μπορεί να είναι συνειδητά, όπως π.χ. απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, επαγγελματικές δυσκολίες κ.α., ή να βρίσκεται στο πεδίο του ασυνείδητου. Στη δεύτερη περίπτωση διάφορες άσχετες-φαινομενικά-καταστάσεις, ακόμα και ευχάριστου περιεχομένου, είναι δυνατόν να λειτουργήσουν σαν αφορμές πρόκλησης ενός ασυνείδητου ενδοψυχικού προβλήματος. Για παράδειγμα, ο γάμος ενός παιδιού μπορεί να κινητοποιήσει το ασυνείδητο άγχος αποχωρισμού στο γονιό, όταν φυσικά ένα τέτοιο άγχος υπάρχει στο υποσυνείδητο.
Στατιστικές έχουν αποδείξει την ύπαρξη τέτοιων επώδυνων εμπειριών στη ζωή ατόμων με διαταραχές του ύπνου κατά τη διάρκεια του χρόνου που παρουσιάστηκαν οι διαταραχές αυτές. Στις περισσότερες των περιπτώσεων πρόκειται για αποτυχία εκπλήρωσης επιθυμιών ή στόχων, απώλειες αγαπημένων προσώπων ή καταστάσεων (π.χ. εργασίας), προβλήματα υγείας, αποχωρισμοί κτλ. Όσον αφορά τα στοιχεία της προσωπικότητας των ατόμων που εμφανίζουν διαταραχές του ύπνου βιώνοντας τις παραπάνω ή άλλες παρόμοιες καταστάσεις, σ’ αυτά βρίσκουμε μεταξύ άλλων κυρίως μειωμένη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, ασθενείς εικόνες του ΕΓΩ τους, ελαττωμένη ικανότητα ικανοποίησης από διαδικασίες στις οποίες είναι υπεύθυνοι οι ίδιοι και καταθλιπτική διάθεση.
Από τις λειτουργικές διαταραχές του ύπνου συχνότερη είναι η αδυναμία έναρξης του ύπνου, στην υπναγωγό φάση. Έννοιες, προβλήματα και κυρίως αγχωτικές καταστάσεις εμφανίζονται απρόσκλητοι στο μυαλό μας ιδιαίτερα τις στιγμές που δεν ασχολούμεθα με κάτι άλλο και λείπουν τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Τέτοιες στιγμές είναι αυτές της σωματο-ψυχικής χαλάρωσης πριν τον ύπνο. Αλλά και ασυνείδητα άγχη, μια και κάθε νύχτα είναι μία εμπειρία αποχωρισμού από την προηγούμενη ημέρα και μία προετοιμασία για την επόμενη, είναι δυνατόν να λειτουργούν ανασταλτικά. Πρώιμες φοβίες, όπως αυτές του σκότους (πόσοι δεν κοιμούνται με αναμμένο κάποιο φώς) ή και ο φόβος του θανάτου (μια και ο ύπνος θεωρείται σαν “μισός θάνατος”) μπορεί να είναι κάποιες από τις αιτίες αϋπνίας. Τέλος, διαταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις, σε ζευγάρια, δεν είναι σπάνια η αιτία για άγχος και ψυχολογική ένταση.
Στις αϋπνίες του τύπου της διακοπής του ύπνου κατά τη διάρκεια της νύχτας και αδυναμίας του ατόμου να ξανακοιμηθεί, τα αίτια θα πρέπει να αναζητηθούν στις ίδιες καταστάσεις που ήδη αναφέρθηκαν. Μόνο που σ’ αυτές τις περιπτώσεις τα πράγματα είναι πιο δύσκολα, γιατί τα αίτια αυτά βρίσκονται κυρίως στο υποσυνείδητο, έτσι ώστε να είναι δύσκολη η ανίχνευσή τους, γι’ αυτό συχνά οι διαταραχές αυτές αντιμετωπίζονται συμπτωματικά, μια και δεν υπάρχει το ανάλογο κίνητρο από το άτομο για πιο βαθειά αναζήτηση των αιτιών του προβλήματος.
Όταν το πρόβλημα εντοπίζεται στην αδυναμία να ξυπνήσει το άτομο, τότε εκεί που αυτό δεν έχει να κάνει με κάποια παθολογικά στοιχεία της προσωπικότητας (π.χ. αβουλία, έλλειψη ενδιαφερόντων, συναισθηματική αστάθεια κ.τ.λ.), πρόκειται για χαρακτηριστική έκφραση απροθυμίας για την αντιμετώπιση των δυσκολιών της ημέρας που έρχεται. Συχνά συνυπάρχουν αδυναμία να κοιμηθούν κανονικά αλλά και αδυναμία να σηκωθούν από το κρεβάτι. Παραμένουν ξαπλωμένα μέχρι το τελευταίο λεπτό, έτσι ώστε να αρχίσουν να λειτουργούν μόνο κάτω από την πίεση του χρόνου και όχι από δική τους πρωτοβουλία.
Τέλος, διαταραχές του ύπνου αποτελούν ιδιαίτερα συχνό σύμπτωμα ψυχιατρικών καταστάσεων όπως της αγχώδους νευρώσεως, διαφόρων μορφών κατάθλιψης, μανιακών καταστάσεων κ.α. Αυτές φυσικά είναι αντικείμενο ψυχιατρικής αντιμετώπισης.
Συμπερασματικά θα συνοψίζαμε τα παρά κάτω:
- O ύπνος είναι μία ιδιαίτερα δημιουργική και απαραίτητη διαδικασία στη ζωή του ανθρώπου.
- Θα πρέπει να αποφεύγουμε οποιαδήποτε περιβαλλοντική ενόχληση (εάν κάτι τέτοιο είναι αιτία που προκαλεί τις διαταραχές του).
- Όπου εμφανίζονται αϋπνίες οι οποίες λόγω έντασης, μορφής ή συχνότητας διάρκειας έχουν ανάγκη αντιμετώπισης, τότε αυτές δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται συμπτωματικά π.χ. με κάποιο χάπι, αλλά να γίνεται προσπάθεια ανεύρεσης του αιτίου.
- Τα χάπια, δεν λύνουν το πρόβλημα της αϋπνίας, αλλά με τον καιρό το επιδεινώνουν. Είναι σαν να παίρνει κανείς παυσίπονα για το έλκος, δεν θα νοιώθει φυσικά τον πόνο, η πηγή του πόνου θα μεγαλώνει.
- Για να κάνει κανείς ήσυχο ύπνο θα πρέπει να έχει, ή να αποκτήσει, σιγουριά και εμπιστοσύνη στον εαυτό του και τις ικανότητές του, ότι θα βρεί πάντα μια λύση στα οποιαδήποτε προβλήματα της ζωής, ότι είναι αρκετά ώριμος να αντιμετωπίσει οποιεσδήποτε δύσκολες καταστάσεις στηριγμένος στις δικές του δυνάμεις.
- Τον ύπνο δεν μπορούμε να τον βιάσουμε, ούτε να τον έχουμε κατά παραγγελία.
- Συχνά η ανάπαυση είναι το ίδιο σπουδαία. Μπορούμε να διαθέσουμε τον χρόνο και το χώρο για να κοιμηθούμε, δεν μπορούμε όμως να κάνουμε τίποτε: “ενεργητικό” για να τον προκαλέσουμε. Ας τον αφήσουμε να έρθει μόνος του.
- Τέλος, είναι σπουδαίο να γνωρίζουμε ότι κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να ζήσει μια ζωή με αϋπνίες. Ίσως δεν θα έπρεπε να δώσουμε καμία σημασία αν μείνουμε μία ή δύο νύχτες άϋπνοι, λόγω κάποιου περιστατικού προβλήματος, ή και χωρίς αυτό. Εάν όμως οι αϋπνίες ενταθούν σε τέτοιο βαθμό που μας επηρεάζουν την καθημερινότητα, τότε θα πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να αναζητήσουμε την αιτία τους.
Ύπνος και στρες
• Ο ύπνος καθορίζει το ποσοστό στρες που βιώνουμε και το ανάποδο.
• Η γυμναστική είναι καλό στρες – αυξάνει την παραγωγικότητα
• Πώς προσδιορίζουμε το στρες παιζει σημαντικό ρόλο – δηλαδή ως κάτι θετικό πχ ως πρόκληση
Έτσι, αυξάνεται το ενδιαφέρον και η προσπάθεια γεγονός που οδηγεί στην βελτίωση του ατόμου.
• Το ανθρώπινο μάτι εχει 3 αισθητήρες: 1 για χρώματα, 1 για μαύρο και άσπρο και 1 ως ρυθμιστή ορμόνων
Το φως βοηθά στο βιολογικό ρολόι ρυθμίζει τον ύπνο – καλό θα είναι να μην χρησιμοποιούνται σκοτεινά γυαλιά ηλίου
• Time management και στρες πάνε μαζί.
Καθορισμός προτεραιοτήτων με σωστό έλεγχο και προσοχή
Οι αντιπερισπασμοί τρώνε χρόνο, αποσυντονίζουν και οδηγούν σε στρες